Kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo (AI) đã thực sự bùng nổ, định hình lại bản đồ cạnh tranh toàn cầu và đặt ra một mệnh đề sống còn cho doanh nghiệp: thay đổi hay là chết. Trong khi các tập đoàn lớn ráo riết đầu tư, khối doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) - “xương sống” của nền kinh tế Việt Nam - vẫn đang lúng túng ở ngã tư đường.

Tại sự kiện "HCMC Business Summit 2025" vừa diễn ra tại TPHCM, câu hỏi mang tính thời đại đã được đặt ra: Điều gì ngăn SME Việt mạnh dạn bước vào cuộc chuyển đổi số?

Tiến sĩ Đặng Phạm Thiên Duy (Đại học RMIT Việt Nam) cho rằng, rào cản lớn nhất của SME không phải tiền bạc hay công nghệ mà là tâm lý ngần ngại và định kiến sai lầm. Nhiều doanh nghiệp bị cuốn vào cái bẫy hào nhoáng khi nghĩ đến chuyển đổi số là những công nghệ “bom tấn” như AI, blockchain hay IoT, từ đó cho rằng cuộc chơi này quá xa vời, quá tốn kém.

Tiến sĩ Đặng Phạm Thiên Duy, Đại học RMIT Việt Nam (Ảnh: RMIT).

Thực tế, chuyển đổi số có thể bắt đầu từ những việc nhỏ: dùng phần mềm quản lý thay cho Excel rời rạc, tự động hóa chấm công và tính lương, hay phân tích dữ liệu cơ bản để hiểu khách hàng hơn. Nhưng ngay cả những bước đi này cũng bị trì hoãn bởi áp lực cơm áo gạo tiền. Với SME, ưu tiên ngắn hạn thường lấn át lợi ích dài hạn, biến chuyển đổi số thành “việc quan trọng nhưng không cấp bách”.

Một nghịch lý thú vị trong kinh doanh là đột phá thường không đến từ gã khổng lồ. SME, nhờ sự linh hoạt và tinh gọn, có thể tận dụng cơ hội này. Nếu các tập đoàn lớn là “tàu sân bay” cồng kềnh thì SME chính là những “thuyền cao tốc” dễ dàng luồn lách, khám phá vùng biển mới.

Tuy vậy, SME Việt lại chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn hóa Á Đông: thiên về kiểm soát, ngại mạo hiểm và ít chủ động tìm kiếm tư vấn bên ngoài. Tâm lý e dè khi giao phó dữ liệu cho hệ thống mới, hay nỗi lo “tiền mất tật mang” khi thử nghiệm công nghệ chưa chắc chắn, khiến họ chậm chân.

Trong khi đó, SME ở các quốc gia phát triển tuy vẫn dùng công cụ đơn giản nhưng lại chủ động học hỏi, thử nghiệm và được bao quanh bởi hệ sinh thái hỗ trợ. SME Việt nhiều khi chỉ hành động bị động: “đối thủ làm gì thì làm theo”, thiếu khát vọng tiên phong.

Theo ông Duy, với SME, chuyển đổi số trước hết là cuộc cách mạng về tư duy, không chỉ là câu chuyện máy móc. Khi dám vượt qua áp lực ngắn hạn, đầu tư cho việc “quan trọng nhưng chưa cấp bách”, và nuôi dưỡng tinh thần học hỏi, SME Việt sẽ không bị bỏ lại phía sau.

Trong kỷ nguyên AI, điều quyết định không chỉ là công cụ, mà là niềm tin, tầm nhìn và sự can đảm của lãnh đạo để mở đường cho tương lai.